Published Date :

 By : નિરજ ગામીત

વર્ષ ૧૯૭૬માં ફિલ્મ ‘ચરસ’નું શૂટિંગ સ્વિત્ઝરલેન્ડમાં થઈ રહ્યું હતું. એક દિવસ આ ફિલ્મના નિર્માતા- નિર્દેશક તથા અન્ય સભ્યો તે દિવસનું શૂટિંગ પૂર્ણ  બાદ એક બારમાં બેઠા હતા. થાક દૂર કરવા તેઓ ડ્રીંક્સ લઇ રહ્યા હતા. ત્યાં જ બારના કોઈ વ્યક્તિ એ ડ્રીંકસની સાથે સાથે લાકડાના ડબ્બા જેવી કોઈ કાચની સ્ક્રીન ધરાવતી વસ્તુ તેમની તરફ સરકાવી આપી. ત્યાં હાજર ફિલ્મ યુનિટના લોકોએ તે ડબ્બા પર આખી ફિલ્મ જોઈ. તે  ડબ્બો હતો એક  કલર ટેલિવિઝન. તે સમયની ક્રાંતિકારી શોધ. ફિલ્મ પૂરી થતાં જ ફિલ્મના નિર્દેશકે કંઈક એલાન કરતા ઘાટો પાડ્યો કે હવે હું ફિલ્મો બનાવવાનું મૂકી દેવાનો છું અને ટેલિવિઝનની દુનિયામાં જવાનો છું. ભગવાન રામના જીવન પર આધારિત વાર્તા અને બીજા અવતારોની વાર્તાઓ ટેલીવિઝન પર બતાવીશ. હવે આજ મારા બાકી જીવનનું ધ્યેય રહેશે. આ એલાન કરનાર નિર્દેશક હતા  રામાનંદ સાગર. હા,  એ જ રામાનંદ સાગર જે પોતાની રામાયણ, શ્રી કૃષ્ણ,ઓમ નમ: શિવાય, જય  ગંગા મૈયા જેવી ધાર્મિક સીરીયલ્સ  માટે જાણીતા છે.

આ તરફ રામાનંદ સાગર આ મહત્વકાંક્ષા વ્યક્ત કરી ચૂક્યા  હતા તો બીજી તરફ ૧૯૮૪માં પોતાની માતાના અવસાન બાદ વડાપ્રધાન બનેલા એવા યુવા અને ટેકનોલોજીના ચાહક એવા રાજીવ ગાંધીએ ૧૯૮૫માં દૂરદર્શન રામાયણ અને મહાભારત જેવા ભારતીય મહાકાવ્યો પરથી ટીવી સિરિયલ્સ પ્રોડ્યુસ કરે એટલે કે  બનાવે તેવી ઈચ્છા જાહેર કરી હતી. આ બંને ઘટના અલગ અલગ બની હતી પણ આ બન્ને મહાનુભાવોની ઇચ્છાશક્તિને લીધે ભારતીય ટેલીવિઝન પર ‘રામાયણ’ પ્રસારીત થઇ હતી.  પણ ક્યા સંજોગોમાં રામાનંદ સાગરએ પોતાના સ્વપ્નસમી આ સિરીયલ ‘રામાયણ’  સરકારી વ્યવસ્થા વચ્ચેથી રસ્તો કરી અને ટેલિવિઝનના પડદા પર ઉતારી તે જાણવું રસપ્રદ છે.

રામાનંદ સાગર એ સૌ પ્રથમ તો પોતાના આ સપના માટે પૈસાનું રોકાણ કરે એવા વ્યક્તિ શોધવાના હતા. તેમણે રામાયણ -મહાભારત વિડીયો કેસેટ થકી રજૂ કરવાના સાહસ વર્ણવતા પેમ્પલેટસ છપાવ્યા. ફંડ માટે પોતાના લોકોને  દેશ- વિદેશની યાત્રાએ મોક્લ્યા પરંતુ તેમના સાહસ માટે કોઈએ રસ દાખવ્યો નહીં. તેમના વિચારો જમાનાથી બે કદમ આગળના હતા. તેમ છતાં હિંમત હાર્યા વિના તેઓ પોતાના મકસદ તરફ આગળ વધ્યા.  તેમણે ‘રામાયણ’ બનાવવાના પહેલા તેમણે સીરીયલનો અનુભવ લેવા ‘વિક્રમ ઓર બેતાલ’ સાવ નજીવા બજેટ સાથે બનાવી.આ એક નેટ પ્રેકટીસ સમાન પગલું હતું.  અત્રે  ઉલ્લેખનીય છે કે ‘રામાયણ’  સિરીયલમાં ‘વિક્રમ ઓર બેતાલ’ના જ કલાકારો કામ કરવાના કરવાના હતાં.  પોતે લેખક તરીકે બરસાત,આરઝુ,આંખે,ગીત જેવી  ઘણી સફળ ફિલ્મો લખ્યા છતાં પોતાની ‘રામાયણ’ માટે તેઓ કોઇ કચાશ  છોડવા માંગતા ન હતા. આ સિરીયલના સ્કીનપ્લે –વાર્તા માટે તેમણે અવધી, મરાઠી, બંગાળી જેવી ભારતીય તો પર્શિયન,  ઉર્દુ જેવી ભાષાના  આમ કુલ- ૧૪ જેટલી રામાયણના વર્ઝન્સ વાંચી અને તૈયારી કરી હતી.રામાયણ મહાકાવ્યના રિસર્ચ માટે એક સમિતિ પણ બનાવવામાં આવી હતી.આ હતી રામાનંદ સાગરની પોતાની તૈયારી પણ હજુ તેમણે ઘણા વિઘ્નો પાર પાડવાના હતાં.

       એ દરમિયાન દૂરદર્શનએ તેમની ‘પ્રાઇવેટ પ્રોડ્યુસર સ્કીમ’ હેઠળ તેમની સિરીયલ દૂરદર્શન ઉપર પ્રસારિત કરવા માટે ઔપચારિક અરજી કરવા જણાવ્યું. દુરદર્શનને રામાનંદ સાગરને તેમની સિરીયલ માટે  રવિવારની  સવારના ૦૯:૦૦વાગ્યાનો સ્લોટ ફાળવી આપ્યો. આ બધી પ્રકીયા દરમિયાન ઉદ્યોગપતિ અરવિંદ મફતલાલ પણ રામાનંદ સાગરની રામાયણમાં રોકાણ માટે રાજી  થઈ ગયા અને સાગર સાહેબને આર્થિક ટેકો મળી ગયો.

આ બધું સમુસુથરૂ ચાલી રહ્યું હતું પણ ત્યાં જ એક વિઘ્ન આવ્યું.તે હતો તે સમયનો  દેશનો માહોલ. વર્ષ હતું ૧૯૮૬.  તે સમયે સરકારમાં એક વર્ગ એવું માનતો હતો કે આવી હિન્દુ ધાર્મિક સીરીયલ પ્રસારિત કરવાથી હિંદુત્વને ઉત્તેજન મળશે પણ તેનો લાભ વિપક્ષી પાર્ટીને વધુ  મળશે. બીજો વર્ગ એવું માનતો હતો કે શાહબાનો કેસથી મુસ્લિમ વર્ગ નારાજ છે  ત્યારે આવી સિરિયલથી હિન્દુઓની લાગણી સાચવી શકાશે. આમ અહીં પેચ ફસાયો. સિરિયલ પ્રસારીત કરવા અંગે કોઇ ચોખ્ખો નિર્ણય ન લેવાયો જેના પરિણામે સિરિયલને લગતી કેટલીક પરવાનગીઓ  મેળવવામાં રામાનંદ સાગર એ સરકારી કચેરીઓમાં કલાકો બેસી રહેવું પડ્યું. આ સંઘર્ષના દિવસો હતા. ત્યાં જ નવેમ્બર,૧૯૮૬માં નવા માહિતી અને  પ્રસારણ મંત્રી આવ્યા અને હવે બધું બદલાવા લાગ્યું.અચાનક જ ૧૬ જાન્યુઆરી,૧૯૮૭ના રોજ  રામાનંદ સાગરને જણાવવામાં આવ્યું કે તેઓ ૨૫મી  જાન્યુઆરી, ૧૯૮૭ના રોજથી  ‘રામાયણ’ દૂરદર્શન પર  પ્રસારીત થાય તેવું કરી શકે ? દસ દિવસથી પણ ઓછા દિવસોમાં સીરીયલના ભાગોનું શૂટિંગ અને એડિટિંગ કરી તેને તૈયાર કરવી એ લગભગ અશક્ય હતું. પરંતુ કોઈ દૈવી સંકેત હશે.રામાનંદ સાગરની વાહરે તેમની અગાઉની સિરિયલના આર્ટ  ડિરેક્ટર હીરાભાઈ પટેલ આવ્યા. તેમનો  ઉમરગામ, વલસાડ ખાતે વૃંદાવન સ્ટુડિયો હતો જ્યાં પૌરાણિક વાર્તાના શૂટ માટેની ઘણી સામગ્રી તૈયાર જ પડી હતી.પછી ટી-ટ્વેન્ટીની માફક  શૂટિંગ કરવામાં આવ્યું અને અંતે ૨૫ જાન્યુઆરી, ૧૯૮૭ના રોજ સવારે ૦૯:૦૦ વાગે ‘રામાયણ’ સિરિયલનો પ્રથમ એપિસોડ પ્રસારીત થયો અને ૭૮ અઠવાડિયા સુધી સતત આ રામાયણ સીરીયલ દૂરદર્શન પ્રસારિત થતી રહી. આ સિરીયલની અસર સમગ્ર દેશમાં થઈ હતી. ધાર્મિકતાનું એક અલગ જ વાતાવરણ ઊભું થયું હતું. દૂરદર્શન પર પ્રસારિત થયેલી ‘રામાયણ’ એ જે તે સમયની પેઢીની યાદગાર ક્ષણો હતી. જેને તેઓ આજે પણ વાગોળવાનું પસંદ  કરે છે.