જમ્મુ અને કાશ્મીરના દુર્ગમ જંગલોમાં આતંકવાદીઓનો પીછો કરવો એ એક જટિલ અને પડકારજનક કાર્ય છે. તાજેતરમાં પહલગામમાં થયેલા આતંકવાદી હુમલાએ, જેમાં 26 પ્રવાસીઓના જીવ ગયા, એકવાર ફરીથી સરહદ પારની ઘૂસણખોરીનો મુદ્દો ચર્ચાના કેન્દ્રમાં લાવી દીધો છે. આ હુમલા બાદ સુરક્ષા દળો સામે આતંકવાદીઓને શોધી કાઢવાનું મુશ્કેલ કામ છે, જે દર્શાવે છે કે આતંકવાદીઓને સરહદ પાર કરતા અટકાવવું એ આતંકવાદને નિયંત્રણમાં લેવાનો સૌથી અસરકારક ઉપાય છે. આ લેખમાં આપણે ચર્ચા કરીશું કે સરહદ પારની ઘૂસણખોરીને રોકવા માટે શું પગલાં લેવા જોઈએ, તેના પડકારો શું છે અને ભારત માટે આ શા માટે નિર્ણાયક છે.

સરહદની પરિસ્થિતિ અને ઘૂસણખોરીનો પડકાર

ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે 3,300 કિલોમીટરથી વધુ લાંબી સરહદ છે, જેમાંથી લગભગ 1,000 કિલોમીટર જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં આવેલી છે. આ વિસ્તારનું ભૌગોલિક સ્વરૂપ, ખાસ કરીને પીર પંજાલના ગીચ જંગલો અને ઊંચા પર્વતો, ઘૂસણખોરો માટે છુપાવાની અનેક તકો પૂરી પાડે છે. આવા વિસ્તારોમાં દૃશ્યતા એટલી ઓછી હોય છે કે 100 મીટરના અંતરે પણ હિલચાલ જોવી મુશ્કેલ બને છે. પહલગામ હુમલા બાદ પાંચ આતંકવાદીઓ આવા જંગલોમાં નાસી ગયા, જે સુરક્ષા દળો માટે એક મોટો પડકાર બની રહ્યો છે.

આવા સંજોગોમાં, એકવાર આતંકવાદીઓ ભારતીય સરહદમાં પ્રવેશી જાય, તેમને શોધવા અને નિષ્ક્રિય કરવા માટે મોટા પાયે સંસાધનો, અદ્યતન ટેકનોલોજી અને માનવીય બુદ્ધિની જરૂર પડે છે. આથી, સુરક્ષા નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે આતંકવાદીઓને સરહદ પાર કરતા રોકવા એ જ આતંકવાદનો અસરકારક રીતે સામનો કરવાનો માર્ગ છે.

ઘૂસણખોરી રોકવાની વ્યૂહરચના

ઘૂસણખોરીને રોકવા માટે એક મજબૂત વિરોધી ઘૂસણખોરી ગ્રીડની જરૂર છે, જેમાં નીચેના મુખ્ય ઘટકોનો સમાવેશ થાય છે:

1. અદ્યતન ફેન્સિંગ અને ટેકનોલોજી:
   2003ના યુદ્ધવિરામ કરાર બાદ ભારતે સરહદ પર ફેન્સિંગનું કામ ઝડપથી આગળ વધાર્યું, જેના પરિણામે ઘૂસણખોરીના પ્રયાસોમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો. ઇન્ટેલિજન્સ બ્યુરોના આંકડા દર્શાવે છે કે 2002માં અડધાથી વધુ ઘૂસણખોરીના પ્રયાસો સફળ રહ્યા હતા, જે હવે ઘણા ઓછા થયા છે. જોકે, આજે પણ આતંકવાદીઓ ત્રણ સ્તરની ફેન્સિંગને કાપીને પ્રવેશી શકે છે. આથી, ભારે હિમવર્ષાને ટકી શકે તેવી મજબૂત ફેન્સિંગ, ટનલ શોધવાની ટેકનોલોજી અને પ્રતિકૂળ હવામાનમાં માનવ હિલચાલ શોધી શકે તેવા સાધનોની જરૂર છે. ઉદાહરણ તરીકે, હવાઈ નિરીક્ષણ અને નાઈટ-વિઝન ડિવાઇસ જેવી ટેકનોલોજીઓનો ઉપયોગ વધારવો જોઈએ, જોકે આ ઉપકરણોની બેટરી લાઈફ અને ચાર્જિંગની સમસ્યાઓ હજુ પણ એક પડકાર છે.

2. મજબૂત બુદ્ધિ તંત્ર:
   સ્થાનિક અને તકનીકી બુદ્ધિનો ઉપયોગ આતંકવાદીઓની હિલચાલને શોધવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. જોકે, સ્થાનિક સમર્થન વિના આતંકવાદીઓનું આટલા વિશાળ વિસ્તારમાં ટકી રહેવું મુશ્કેલ છે. ઉદાહરણ તરીકે, કઠુઆ હુમલા બાદ સુરક્ષા એજન્સીઓએ શંકા વ્યક્ત કરી હતી કે આતંકવાદીઓને સ્થાનિક સમર્થન મળ્યું હશે, જેના કારણે તેઓ આંતરરાષ્ટ્રીય સરહદથી 170 કિલોમીટર દૂર સુધી પહોંચી શક્યા. આવા સમર્થનને ઓળખવા અને નાબૂદ કરવા માટે "ઓવર ગ્રાઉન્ડ વર્કર્સ"ને શોધવું જરૂરી છે, જે આતંકવાદીઓને લોજિસ્ટિક અને માહિતી પૂરી પાડે છે.

3. સુરક્ષા દળોની તાલીમ અને સંસાધનો:
   સરહદ પર તૈનાત સૈનિકો પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિઓમાં કામ કરે છે, જ્યાં તાપમાન શૂન્યથી નીચે જાય છે અને ધુમ્મસ અને વરસાદ દૃશ્યતાને અસર કરે છે. નિવૃત્ત જનરલ હૂડાએ જણાવ્યું હતું કે સૈનિકોને ક્યારેક ત્રણ દિવસમાં એક રાતની ઊંઘ પણ નથી મળતી. આવી સ્થિતિમાં, સૈનિકોની સંખ્યા વધારવી, તેમને અદ્યતન સાધનો પૂરા પાડવા અને નિયમિત તાલીમ આપવી જરૂરી છે. ઉપરાંત, સરહદ પર વીજળીની સુવિધા અને ટેકનોલોજીની જાળવણી માટે માળખાકીય સુધારા કરવા પડશે.

ઐતિહાસિક પરિપ્રેક્ષ્ય

1965ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ દરમિયાન, ભારતીય સેનાએ હાજી પીર પાસ પર કબજો કર્યો હતો, જે ઘૂસણખોરીનો મુખ્ય માર્ગ હતો. આ વિજયથી પુંછ-ઉરી રોડનું અંતર 282 કિલોમીટરથી ઘટીને 56 કિલોમીટર થયું હતું. જોકે, વાટાઘાટો દરમિયાન આ વિસ્તાર પાકિસ્તાનને પરત કરવામાં આવ્યો, જેના કારણે ઘૂસણખોરીનો મુદ્દો યથાવત રહ્યો. સંરક્ષણ મંત્રી રાજનાથ સિંહે તાજેતરમાં આ નિર્ણય પર પ્રશ્ન ઉઠાવ્યો હતો, જે દર્શાવે છે કે રણનીતિક ફાયદાઓને ટકાવી રાખવું કેટલું મહત્વનું છે.

આતંકવાદનું બદલાતું સ્વરૂપ

જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં સ્થાનિક આતંકવાદી ભરતી નીચા સ્તરે છે, જે દર્શાવે છે કે મોટાભાગના આતંકવાદીઓ પાકિસ્તાનથી આવે છે. આર્મી ચીફ જનરલ ઉપેન્દ્ર દ્વિવેદીએ જણાવ્યું હતું કે 2024માં માર્યા ગયેલા 73 આતંકવાદીઓમાંથી 60% પાકિસ્તાની હતા. આ ઉપરાંત, ધ રેઝિસ્ટન્સ ફ્રન્ટ (TRF) જેવી સંસ્થાઓ, જે લશ્કર-એ-તૈયબાની પ્રોક્સી છે, ઘૂસણખોરી, શસ્ત્રોની હેરફેર અને નવા આતંકવાદીઓની ભરતીમાં સામેલ છે. આ