અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે તાજેતરમાં એક નવી ટેરિફ નીતિ જાહેર કરી છે, જેની સીધી અસર ભારત સહિત વિશ્વના અન્ય દેશો પર પડવાની શક્યતા છે. 2 એપ્રિલ, 2025ના રોજ રોઝ ગાર્ડનમાં આપેલા ભાષણમાં ટ્રમ્પે આ નીતિને 'લિબરેશન ડે' તરીકે ઓળખાવી, જેના દ્વારા તેમણે અમેરિકન ઉદ્યોગોને પુનર્જન્મ આપવાનો અને વેપારી અસંતુલનને સુધારવાનો દાવો કર્યો. આ નીતિ હેઠળ ભારત પર 26%નો 'ડિસ્કાઉન્ટેડ રેસિપ્રોકલ ટેરિફ' લાદવામાં આવ્યો છે, જે અમેરિકાના મુખ્ય વેપારી ભાગીદારો પર લાગુ થનારા સૌથી ઊંચા ટેરિફમાંથી એક છે. ટ્રમ્પના જણાવ્યા મુજબ, ભારત અમેરિકન ઉત્પાદનો પર 52% જેટલો ટેરિફ લગાવે છે, જેના જવાબમાં આ પગલું ભરવામાં આવ્યું છે. પરંતુ સવાલ એ છે કે શું ભારત આ આર્થિક દબાણને ઝીલવા માટે સજ્જ છે?

ટેરિફની પૃષ્ઠભૂમિ અને ઉદ્દેશ

ટ્રમ્પની આ નીતિનો મુખ્ય હેતુ અમેરિકાના વેપાર ખાધને ઘટાડવાનો અને સ્થાનિક ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. તેમણે દાવો કર્યો કે ભારત જેવા દેશો અમેરિકન ઉત્પાદનો પર ઊંચા ટેરિફ લગાવીને અમેરિકાને 'લૂંટી' રહ્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, તેમણે હાર્લે-ડેવિડસન મોટરસાઇકલનો ઉલ્લેખ કર્યો, જેના પર ભારત 70% ટેરિફ લગાવે છે, જ્યારે અમેરિકા વિદેશી મોટરસાઇકલ પર માત્ર 2.4% ટેરિફ લે છે. આ ઉપરાંત, ભારતના નેટવર્ક સ્વિચ અને રાઉટર પર 10% અને ચોખા પર 50% ટેરિફની સરખામણીમાં અમેરિકાના 0% અને 2.7% ટેરિફનો પણ તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો. ટ્રમ્પનું કહેવું છે કે આવી અસમાનતા સહન નહીં કરવામાં આવે અને 'રેસિપ્રોકલ ટેરિફ' દ્વારા વેપારમાં સમાનતા લાવવામાં આવશે.

આ નીતિ હેઠળ, ભારત ઉપરાંત ચીન પર 34%, યુરોપિયન યુનિયન પર 20%, જાપાન પર 24% અને થાઇલેન્ડ પર 36% ટેરિફ લાદવામાં આવ્યા છે. આ ઉપરાંત, તમામ આયાત પર 10%નો બેઝલાઇન ટેરિફ પણ 5 એપ્રિલ, 2025થી લાગુ થશે, જેની સાથે દેશ-વિશિષ્ટ ટેરિફ 9 એપ્રિલથી અમલમાં આવશે.

ભારત પર સંભવિત અસર

અર્થશાસ્ત્રીઓનું માનવું છે કે ટ્રમ્પના ટેરિફની ભારત પર અસર મર્યાદિત રહેશે, પરંતુ તેનાથી કેટલાક મહત્ત્વના ક્ષેત્રોને નુકસાન થશે. ભારતના અમેરિકા સાથેના વેપાર ખાધમાં 2024માં 45.7 અબજ ડોલરનો વધારો થયો હતો, જે 2023ની સરખામણીમાં 5.4% વધુ છે. આવી સ્થિતિમાં, 26% ટેરિફથી ભારતની નિકાસ પર દબાણ વધશે. ખાસ કરીને ટેક્સટાઇલ, ઓટોમોબાઇલ, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ડાયમંડ અને જ્વેલરી જેવા ક્ષેત્રોને અસર થઈ શકે છે. ગ્લોબલ ટ્રેડ રિસર્ચ ઇનિશિયેટિવ (GTRI)ના વિશ્લેષણ મુજબ, શ્રિમ્પ જેવી સીફૂડ નિકાસ (જે ભારતની કુલ નિકાસના 40% અમેરિકા જાય છે) અને ડેરી ઉત્પાદનો જેવા કૃષિ ઉત્પાદનોની સ્પર્ધાત્મકતા ઘટશે.

જોકે, ભારતની સ્થિતિ અન્ય એશિયાઈ દેશો જેવા કે વિયેતનામ (જેની 25% GDP અમેરિકન નિકાસ પર નિર્ભર છે)ની સરખામણીમાં મજબૂત છે. નોમુરાના રિપોર્ટ મુજબ, ભારતની અમેરિકન નિકાસ તેના GDPના માત્ર 2.2% છે, જે તેને ઓછું સંવેદનશીલ બનાવે છે. તેમ છતાં, ટેરિફની લાંબા ગાળાની અસર ભારતના નિકાસ આધારિત ઉદ્યોગોને પડકારો ઊભા કરી શકે છે.

ભારતની પ્રતિક્રિયા અને વ્યૂહરચના

ભારતના વાણિજ્ય મંત્રાલયે આ ટેરિફને 'મિશ્રિત પરિણામ' ગણાવ્યું છે અને તેની અસરનું વિશ્લેષણ કરી રહ્યું છે. એક વરિષ્ઠ અધિકારીએ જણાવ્યું કે જો ભારત અમેરિકા સાથે દ્વિપક્ષીય વેપાર સમજૂતી (BTA)ને આગળ વધારી શકે તો આ 'નુકસાન' નથી, પરંતુ એક તક પણ હોઈ શકે છે.  આ સમજૂતી દ્વારા ભારત ટેરિફ ઘટાડવા અને બજાર પહોંચ વધારવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. ટ્રમ્પે પણ સંકેત આપ્યો છે કે જો ભારત અમેરિકન ચિંતાઓને દૂર કરશે, તો ટેરિફ ઘટાડી શકાય છે.

આ ઉપરાંત, ભારત 'આત્મનિર્ભર ભારત' અભિયાન હેઠળ સ્થાનિક ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપીને અમેરિકા પરની નિર્ભરતા ઘટાડવાની યોજના બનાવી રહ્યું છે. યુરોપ, આસિયાન અને ખાડી દેશો સાથે મુક્ત વેપાર કરારો (FTA) પર પણ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવી રહ્યું છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે ભારતે ટેરિફ ઘટાડીને વૈશ્વિક બજારમાં પોતાનું સ્થાન મજબૂત કરવું જોઈએ, પરંતુ ચીન જેવા દેશો દ્વારા 'ડમ્પિંગ'ના જોખમને રોકવા માટે બિન-ટેરિફ અવરોધોનો ઉપયોગ કરવો પડશે.

વૈશ્વિક પરિપ્રેક્ષ્ય અને પડકારો

ટ્રમ્પના ટેરિફથી વૈશ્વિક વેપાર યુદ્ધની શક્યતા વધી છે. ઘણા દેશો જેમ કે કેનેડા, ચીન અને મેક્સિકોએ પ્રતિકારક ટેરિફની ધમકી આપી છે, જે વૈશ્વિક આર્થિક વૃદ્ધિને જોખમમાં મૂકી શકે છે. અર્થશાસ્ત્રીઓ ચેતવણી આપે છે કે આ નીતિ અમેરિકામાં મોંઘવારી વધારશે અને ભારત જેવા દેશોમાં નિકાસ આધારિત રોજગારને અસર કરશે. ફિચના મુખ્ય અર્થશાસ્ત્રી બ્રાયન કોલ્ટનના મતે, 'ટેરિફ વધારાથી અમેરિકન ગ્રાહકોની વાસ્તવિક આવક ઘટશે અને કંપનીઓનો ખર્ચ વધશે.'

ભારત માટે આ એક નાજુક સંતુલન છે. જો ભારત પ્રતિકારક ટેરિફ લગાવે તો વેપાર યુદ્ધ શરૂ થઈ શકે છે, જ્યારે ટેરિફ ઘટાડવાથી સ્થાનિક ઉદ્યોગોને નુકસાન થઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં, ભારતે સ્માર્ટ ડિપ્લોમસી અને આર્થિક વ્યૂહરચના દ્વારા આ પડકારનો સામનો કરવો પડશે.