વક્ફ સંશોધન બિલ શું છે અને વિપક્ષ તેનો વિરોધ કેમ કરે છે?

ભારતમાં વક્ફ પ્રોપર્ટીઝના સંચાલન અને નિયમનને લગતા કાયદામાં મોટા ફેરફારો લાવવા માટે સરકારે **વક્ફ (સંશોધન) બિલ, 2024** રજૂ કર્યું છે. આ બિલનો હેતુ વક્ફ બોર્ડની કામગીરીને વધુ કાર્યક્ષમ અને પારદર્શક બનાવવાનો છે, પરંતુ તેની સામે વિપક્ષ અને મુસ્લિમ સંગઠનો તરફથી તીવ્ર વિરોધ થઈ રહ્યો છે. આ લેખમાં આપણે આ બિલની મુખ્ય વિગતો, તેના ઉદ્દેશ્યો અને વિપક્ષના વિરોધના કારણોને સમજીશું.

વક્ફ બિલ શું છે?

વક્ફ એ ઇસ્લામિક પરંપરા અનુસાર ધાર્મિક કે સેવાકીય હેતુઓ માટે દાનમાં આપવામાં આવેલી સંપત્તિ છે, જેમ કે મસ્જિદો, કબ્રસ્તાનો કે શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ. ભારતમાં આવી સંપત્તિઓનું સંચાલન વક્ફ એક્ટ, 1995 હેઠળ થાય છે. આ એક્ટમાં સમયાંતરે ફેરફારોની જરૂરિયાત અનુભવાઈ છે, અને તેના ભાગરૂપે સરકારે નવું સંશોધન બિલ લાવ્યું છે. આ બિલનું નામ બદલીને 'યુનિફાઈડ વક્ફ મેનેજમેન્ટ, એમ્પાવરમેન્ટ, એફિશિયન્સી એન્ડ ડેવલપમેન્ટ એક્ટ, 1995' રાખવાની પણ દરખાસ્ત છે.

આ બિલમાં 40થી વધુ સંશોધનો સૂચવવામાં આવ્યા છે, જેમાં વક્ફ બોર્ડની રચના, સંપત્તિની નોંધણી, સર્વેક્ષણ અને વિવાદોના નિરાકરણની પ્રક્રિયામાં ફેરફારોનો સમાવેશ થાય છે. સરકારનું કહેવું છે કે આ ફેરફારો વક્ફ સંપત્તિઓના સંચાલનમાં પારદર્શિતા લાવશે અને તેનો દુરુપયોગ અટકાવશે.

બિલની મુખ્ય જોગવાઈઓ

1. જિલ્લા કલેક્ટરની સત્તા: આ બિલમાં સૂચવવામાં આવ્યું છે કે વક્ફ સંપત્તિના વિવાદોમાં જિલ્લા કલેક્ટરને નિર્ણય લેવાની સત્તા આપવામાં આવશે. આ પહેલાં આવા વિવાદો વક્ફ ટ્રિબ્યુનલમાં જતા હતા.

2. બિન-મુસ્લિમોનો સમાવેશ: વક્ફ બોર્ડમાં મુસ્લિમ મહિલાઓ ઉપરાંત બિન-મુસ્લિમ સભ્યોને પણ સ્થાન આપવાની જોગવાઈ છે, જે એક મોટો ફેરફાર છે.

3. સર્વેક્ષણની પ્રક્રિયા: સરકારી અધિકારીઓ દ્વારા વક્ફ સંપત્તિઓનું સર્વેક્ષણ કરવાની જવાબદારી આપવામાં આવશે, જે પહેલાં સ્ટેટ વક્ફ બોર્ડના સર્વે કમિશનર કરતા હતા.

4. નોંધણી અને ઓડિટ: વક્ફ સંપત્તિઓની નોંધણી પ્રક્રિયાને સરળ બનાવવા અને ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરવા ઉપરાંત, ચોક્કસ આવક ધરાવતી સંસ્થાઓનું સરકારી ઓડિટ ફરજિયાત કરવામાં આવશે.

5. અંદાજિત મૂલ્ય: ભારતમાં વક્ફ બોર્ડ પાસે 8.7 લાખ સંપત્તિઓ છે, જે 9.4 લાખ એકરમાં ફેલાયેલી છે અને તેનું અંદાજિત મૂલ્ય 1.2 લાખ કરોડ રૂપિયા છે. આ બિલ આ સંપત્તિઓના વધુ સારા ઉપયોગની ખાતરી કરવા માગે છે.

સરકારનો દાવો

સરકારનું કહેવું છે કે આ બિલ વક્ફ સંપત્તિઓના સંચાલનમાં રહેલી ખામીઓને દૂર કરશે. કેન્દ્રીય લઘુમતી બાબતોના મંત્રી કિરેન રિજિજૂના જણાવ્યા અનુસાર, આ બિલ કોઈ ધાર્મિક હસ્તક્ષેપ નથી, પરંતુ માત્ર સંપત્તિના સંચાલનને સુધારવાનો પ્રયાસ છે. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે ભારતમાં વક્ફ સંપત્તિઓની સંખ્યા વિશ્વમાં સૌથી વધુ છે, અને તેનો યોગ્ય ઉપયોગ થવો જોઈએ.

વિપક્ષનો વિરોધ કેમ?

વિપક્ષ અને મુસ્લિમ સંગઠનો, જેમ કે ઓલ ઈન્ડિયા મુસ્લિમ પર્સનલ લો બોર્ડ (AIMPLB), આ બિલનો સખત વિરોધ કરી રહ્યા છે. તેમના મુખ્ય વાંધાઓ નીચે મુજબ છે:

1. ધાર્મિક સ્વતંત્રતા પર હુમલો: વિપક્ષનું કહેવું છે કે આ બિલ બંધારણની કલમ 25 અને 26નું ઉલ્લંઘન કરે છે, જે ધાર્મિક સ્વતંત્રતા અને સંસ્થાઓના સંચાલનનો અધિકાર આપે છે. બિન-મુસ્લિમોને વક્ફ બોર્ડમાં સામેલ કરવાને તેઓ ધાર્મિક બાબતોમાં હસ્તક્ષેપ માને છે.

2. વક્ફ બોર્ડની સ્વાયત્તતા ઘટાડવી: જિલ્લા કલેક્ટરને સત્તા આપવાથી વક્ફ બોર્ડની સ્વાયત્તતા ઘટશે, જે મુસ્લિમ સમુદાયના હિતોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.

3. અસમાનતા કોંગ્રેસના સાંસદ કિરણ કુમાર ચમલાએ કહ્યું કે જો આ બિલ કોઈ ચોક્કસ સમુદાયને નબળો પાડે છે, તો તેનો વિરોધ થશે. તેમનું માનવું છે કે આ બિલ મુસ્લિમ સમુદાયને નિશાન બનાવે છે.

4. રાજકીય ઉદ્દેશ્ય: સમાજવાદી પાર્ટીના નેતા અખિલેશ યાદવે આરોપ લગાવ્યો કે ભાજપ આ બિલ દ્વારા માત્ર રાજકીય લાભ મેળવવા માગે છે અને મુસ્લિમોને ગેરમાર્ગે દોરી રહી છે.

5. અસંવૈધાનિક: AIMIMના નેતા અસદુદ્દીન ઓવૈસીએ આ બિલને "વક્ફ બરબાદ બિલ" ગણાવીને તેને બંધારણની કલમ 14, 25, 26 અને 29નું ઉલ્લંઘન ગણાવ્યું છે.

રાજકીય સમીકરણો

લોકસભામાં આ બિલની ચર્ચા અને મતદાન 2 એપ્રિલ, 2025ના રોજ થવાનું છે. ભાજપની આગેવાની હેઠળની NDA પાસે 293 સભ્યો છે, જ્યારે વિપક્ષના INDIA બ્લોક પાસે 235 સભ્યો છે. બિલ પાસ થવા માટે 272 મતની જરૂર છે, અને NDAને તેના સાથી પક્ષો જેમ કે TDP અને JD(U)નું સમર્થન મળી રહ્યું છે. જોકે, AIMIM, YSRCP અને આઝાદ સમાજ પાર્ટી જેવા બિન-જોડાયેલા પક્ષો પણ આ બિલનો વિરોધ કરી રહ્યા છે.