કટિંગ ચા
મસ્કાબન
ખારી-ટોસ્ટ
ટપરી એક્સક્લુઝિવ
અમૃતતુલ્ય
હાલમાં જ ભારતમાં રહેતી શેખ હસીનાને માનવતા વિરુદ્ધના ગુનાઓના આરોપસર મૃત્યુદંડની સજા ફટકારવામાં આવી છે. જેને પગલે બાંગ્લાદેશની વચગાળાની સરકારે ભારતને વડાંપ્રધાન શેખ હસીના અને ભૂતપૂર્વ ગૃહમંત્રી અસદુઝમાન ખાન કમાલને તાત્કાલિક પ્રત્યાર્પણ કરવા વિનંતી કરી હતી.
બાંગ્લાદેશના આંતરરાષ્ટ્રીય અપરાધ ટ્રિબ્યુનલે (ICT) સોમવારે ભૂતપૂર્વ વડાંપ્રધાન શેખ હસીનાને મૃત્યુદંડની સજા ફટકારી છે. જોકે ચુકાદો આવ્યા પછી, સલાહકાર મુહમ્મદ યુનુસના નેતૃત્વ હેઠળની બાંગ્લાદેશની વચગાળાની સરકારે ભારત પાસે શેખ હસીનાના પ્રત્યાર્પણની માંગ કરી હતી.
બાંગ્લાદેશે દલીલ કરી હતી કે કોર્ટનો નિર્ણય એક ચુકાદો હતો અને શેખ હસીનાને 'માનવતા વિરુદ્ધના ગુનાઓ' માટે દોષિત ઠેરવવામાં આવી હતી. પરંતુ હવે પ્રશ્ન એ છે કે: શું ભારત તેણીને બાંગ્લાદેશને સોંપી દેશે? શું આ સજાની ભારતમાં કોઈ કાનૂની અસર છે? તો ચાલો સમગ્ર મામલો વિગતવાર સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ.
પ્રત્યાર્પણ સંધિ શું કહે છે?
ભારત અને બાંગ્લાદેશ વચ્ચે 1962ની પ્રત્યાર્પણ સંધિ હેઠળ, ભારત પરિસ્થિતિના આધારે કોઈ પણ વ્યક્તિને બાંગ્લાદેશ પ્રત્યાર્પણ કરવાનો ઇનકાર કરી શકે છે. 2013માં ઢાકા સાથે આ સંધિને રિન્યુ કરવામાં આવી હતી.
સંધિની કલમ 6 જણાવે છે કે જો કોઈ વ્યક્તિ રાજકીય હેતુઓથી દોષિત ઠરે છે તો ભારત પ્રત્યાર્પણનો ઇનકાર કરી શકે છે.
આ ઉપરાંત, કલમ 8 જણાવે છે કે જો કોઈને દ્વેષના કારણે દોષિત ઠેરવવામાં આવે તો પણ પ્રત્યાર્પણનો ઇનકાર કરી શકાય છે.
શું ભારતને દબાણ કરી શકાય?
ભારત પાસે સંધિ હેઠળ અને તેના સ્થાનિક કાયદા બંને હેઠળ, શેખ હસીનાના પ્રત્યાર્પણનો સ્પષ્ટ ઇનકાર કરવા માટે પૂરતા કારણો છે. જો ઢાકા પ્રત્યાર્પણ વિનંતી કરે છે, તો પણ તેને સ્વીકારવા કે નકારવાનો નિર્ણય સંપૂર્ણપણે ભારત સરકાર પર રહેશે. ટૂંકમાં આ પ્રશ્નનો જવાબ છે - કાયદેસર રીતે, બિલકુલ નહીં.
શું ભારત પ્રત્યાર્પણને નકારી શકે છે?
ઘણા નિષ્ણાતો કલમ 6(1) અને 8(3) નો ઉલ્લેખ કરી રહ્યા છે, અને આ તે સ્થાન છે જ્યાં આ મુદ્દો થોડો સંવેદનશીલ બની જાય છે. કલમ 6(1) જણાવે છે કે જો ગુનો "રાજકીય પ્રકૃતિનો" હોય તો પ્રત્યાર્પણનો ઇનકાર કરી શકાય છે.
શેખ હસીનાને સત્તા પરથી દૂર કરવામાં આવ્યા ત્યારે થયેલા વિરોધ પ્રદર્શનો રાજકીય હતા, જે પાછળથી તેમને દૂર કરવાની માંગમાં પરિણમ્યા, જેના કારણે હિંસા થઈ, તેથી શેખ હસીનાની હકાલપટ્ટી એક રાજકીય ચળવળનું પરિણામ છે.
દરમિયાન, વર્તમાન વચગાળાની સરકારના સલાહકાર મોહમ્મદ યુનુસને શેખ હસીનાના રાજકીય વિરોધી માનવામાં આવે છે, તેથી ભારત સરળતાથી દલીલ કરી શકે છે કે આ સમગ્ર મામલાનો રાજકીય દ્રષ્ટિકોણ છે.
