કંપનીના વિકાસના પ્રારંભિક તબક્કાનો ભાગ બનવા માટે IPO માં રોકાણ કરવું એ એક આકર્ષક તક હોઈ શકે છે. જો કે, તેમાં જોખમો પણ હોય છે, તેથી સંપૂર્ણ સંશોધન કરવું અને વિવિધ પરિબળોને ધ્યાનમાં લેવા જરૂરી છે.

જો તમે જાણકાર નિર્ણય લો તો IPO માં રોકાણ નફાકારક બની શકે છે, પરંતુ દરેક IPO એક શ્રેષ્ઠ તક નથી. માટે પહેલા અમુક પાયાની બાબતો સમજવી પણ મહત્વપૂર્ણ છે.

IPO શું છે? અને કંપનીઓ શા માટે લાવે છે?

પ્રારંભિક જાહેર ઓફર અથવા IPO (Initial Public Offering) એ રોકાણકારોને શેર જારી કરીને ખાનગી માલિકીની સંસ્થાને જાહેર સંસ્થામાં રૂપાંતરિત કરવાની પ્રક્રિયા છે. અહીં IPO ના રૂપમાં, કંપનીના શેર પ્રથમ વખત જાહેર જનતાને જારી કરવામાં આવે છે. 

જાહેર ઓફર કરતી કંપની સ્ટોક એક્સચેન્જમાં લિસ્ટેડ થાય છે અને દેવાની ચુકવણી કરવા, મૂડી ખર્ચ કરવા અને તેના મુખ્ય રોકાણકારો માટે બહાર નીકળવા (Exit) નો માર્ગ પૂરો પાડવા માટે પ્રારંભિક જાહેર ઓફર દ્વારા ભંડોળ એકત્ર કરે છે. તેમજ એકત્ર કરાયેલી રોકડનો ઉપયોગ પેઢી દ્વારા વિસ્તરણ અને વિકાસ માટે કરવામાં આવે છે; જોકે રોકાણકારો તેમના રોકાણમાંથી નફો પણ કમાઈ શકે છે. આનાથી કંપનીને નાણાકીય રીતે ફાયદો તો થાય છે, પરંતુ કંપનીની બ્રાન્ડ ઈક્વિટીમાં પણ સુધારો થાય છે. 

પ્રાઈસ બેન્ડ કોણ નક્કી કરે છે?

IPO માં, પ્રાઇસ બેન્ડ ઇશ્યુ કરનાર કંપની દ્વારા તેના લીડ મેનેજરો (બુક-રનિંગ લીડ મેનેજર / અંડરરાઇટર્સ) સાથે પરામર્શ કરીને નક્કી કરવામાં આવે છે. આ અંડરરાઇટર્સ કંપની, ઉદ્યોગ અને અર્થતંત્ર માટે વિકાસ પૂર્વાનુમાન, પેઢીની નેટવર્થ, શેર દીઠ કમાણી (EPS) અને કંપનીના અન્ય ઘણા પાસાઓ જેવા પરિબળોનું વિશ્લેષણ કરે છે, જેથી સિક્યોરિટી કયા ભાવે વેપાર કરશે તે નક્કી કરી શકાય. તેમજ તેઓ IPO જારી કરવા માટે SEBI પાસેથી મંજૂરી મેળવવા માટે અરજીનો મુસદ્દો તૈયાર કરવામાં પણ તેમની સહાય પૂરી પાડે છે.

IPO સાથે વળગેલા આ શબ્દો વિશે જાણવું પણ જરૂરી છે

IPO (ઇશ્યુ પ્રાઇસ ઑફર): સંબંધિત કેટલાક મહત્વપૂર્ણ શબ્દો અહીંયા આપેલા છે:

અંડરરાઇટર (Underwriter - બાંયધરી આપનાર): અંડરરાઇટર એ ત્રીજી પક્ષની વ્યક્તિ અથવા સંસ્થા છે, જેને બેંકર, નાણાકીય સંસ્થા કે કંપની દ્વારા સ્ટોક અંડરરાઇટિંગ માટે નિયુક્ત કરવામાં આવે છે.

ફિક્સ્ડ પ્રાઇસ IPO (નિશ્ચિત કિંમત IPO): ફિક્સ્ડ પ્રાઇસ IPOમાં કંપનીઓ પોતાના શેરના પ્રારંભિક વેચાણ માટે નિશ્ચિત ઇશ્યુ કિંમત નક્કી કરે છે.

DRHP (ડ્રાફ્ટ રેડ હેરિંગ પ્રોસ્પેક્ટસ): DRHP એટલે ડ્રાફ્ટ રેડ હેરિંગ પ્રોસ્પેક્ટસ, જે કંપની દ્વારા SEBIને સબમિટ કરાયેલો પ્રારંભિક દસ્તાવેજ છે, જે IPO જાહેર કરવાની યોજના દરમિયાન તૈયાર થાય છે.

બુક બિલ્ડિંગ (Book Building): બુક બિલ્ડિંગ એ પ્રક્રિયા છે, જેમાં અંડરરાઇટર અને મર્ચન્ટ બેંકર IPOની ઓફર કિંમત નક્કી કરે છે.

ઇશ્યુઅર: ઇશ્યુઅર એ કંપની છે, જે IPO દ્વારા પ્રથમ વખત સામાન્ય જનતા માટે શેર ઓફર કરે છે અને પબ્લિક માર્કેટમાં રોકાણકારોને શેર વેચીને ભંડોળ એકત્ર કરે છે.

પ્રાઇસ બેન્ડ (Price Band): પ્રાઇસ બેન્ડ એ કિંમતની શ્રેણી છે, જેની અંદર રોકાણકારો IPOના શેર માટે બિડ કરી શકે છે. આ ઇશ્યુઅર દ્વારા નક્કી થાય છે અને ઓફર ડોક્યુમેન્ટમાં દર્શાવાય છે.

અંડર-સબસ્ક્રિપ્શન (Under-subscription): અંડર-સબસ્ક્રિપ્શન ત્યારે થાય છે જ્યારે IPOમાં શેરની માંગ કંપની દ્વારા ઓફર કરાયેલા શેરની સંખ્યા કરતાં ઓછી હોય.

ઓવર-સબસ્ક્રિપ્શન (Over-subscription - વધુ ભરાવું): ઓવર-સબસ્ક્રિપ્શન ત્યારે થાય છે જ્યારે IPOમાં શેરની માંગ કંપની દ્વારા ઓફર કરાયેલા શેરની સંખ્યા કરતાં વધુ હોય.

ગ્રીન શૂ વિકલ્પ (Green Shoe Option): ગ્રીન શૂ વિકલ્પ, જેને ઓવર-એલોટમેન્ટ વિકલ્પ પણ કહેવાય છે, અંડરરાઇટરને IPOમાં ઓફર કરાયેલા શેર કરતાં વધુ શેર વેચવાની મંજૂરી આપે છે, જેનાથી વધુ માંગના કિસ્સામાં શેરની કિંમત સ્થિર રાખવામાં મદદ મળે છે.

IPO માં SEBI ની ભૂમિકા શું છે?

સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (SEBI) કંપની દ્વારા સબમિટ કરાયેલી અરજીની કાળજીપૂર્વક તપાસ કરે છે. અરજીની બધી વિગતો, કાનૂની અને નાણાકીય પરિબળો, એકત્ર કરાયેલા ભંડોળના ઉપયોગ માટેની યોજના સહિત, નિષ્ણાતોના જૂથ દ્વારા તપાસવામાં આવે છે. જો કોઈ ગેરરીતિ ન જોવા મળે, તો SEBI કંપનીને ડ્રાફ્ટ રેડ હેરિંગ પ્રોસ્પેક્ટસ (DRHP) જારી કરવાની મંજૂરી આપે છે.

IPO માં રોકાણ કરવાના ફાયદા અને ગેરફાયદા

IPO માં રોકાણ કરવાથી આશાસ્પદ કંપનીઓને વહેલી તકે પ્રવેશ મળે છે અને સંભવિત રીતે ઉચ્ચ વળતર મળે છે. જો કે, તેમાં અસ્થિરતા, મર્યાદિત ઇતિહાસ અને બજારના વધઘટ જેવા જોખમો પણ હોય છે. રોકાણ કરતા પહેલા તેના ફાયદા અને ગેરફાયદાને સમજવું મહત્વપૂર્ણ છે.

IPO માં રોકાણના ફાયદા (લાભ):

શરૂઆતી રોકાણનો અવસર: રોકાણકારોને કંપનીના શરૂઆતી વૃદ્ધિના તબક્કામાં ભાગ લેવાની તક મળે છે.

ઉચ્ચ વળતર આપવાની ક્ષમતા: સફળ IPO માં રોકાણ મૂડીમાં સારો વધારો કરી શકે છે.

ભવિષ્યમાં સારું પ્રદર્શન કરતી કંપનીઓ સુધી પહોંચ: આ નવીન કંપનીઓમાં રોકાણ કરવા સક્ષમ બનાવે છે જે અગાઉ ખાનગી હતી.

સ્થાપકો અને શરૂઆતી રોકાણકારો માટે લિક્વિડિટી: શરૂઆતી શેરધારકોને તેમનો હિસ્સો વેચીને પૈસા કમાવવાની મંજૂરી આપે છે.

બજારમાં દ્રશ્યતા (માર્કેટ વિઝિબિલિટી): કંપનીની પ્રતિષ્ઠા અને વિશ્વસનીયતામાં વધારો કરે છે, જેનાથી વ્યવસાયની વૃદ્ધિને ફાયદો થાય છે.

IPO માં રોકાણના ગેરફાયદા (નુકસાન):

ઉચ્ચ જોખમ: નવી પબ્લિક કંપનીઓમાં પ્રમાણિત ટ્રેક રેકોર્ડ ન હોઈ શકે, જેનાથી અનિશ્ચિતતા વધી શકે છે.

ઉતાર-ચઢાવ: IPO શેરની કિંમતો ખૂબ અસ્થિર હોઈ શકે છે, ખાસ કરીને શરૂઆતી ટ્રેડિંગ તબક્કામાં.

મર્યાદિત ઐતિહાસિક માહિતી: રોકાણકારો પાસે ફાઇનાન્સિયલ ડેટા મર્યાદિત હોઈ શકે છે, જેથી યોગ્ય તપાસ કરવી મુશ્કેલ બને છે.

ઓવરવેલ્યુએશનની ક્ષમતા: કેટલાક IPO ની કિંમત વધુ હોઈ શકે છે, જેનાથી કિંમતમાં સુધારો થઈ શકે છે.

લોક-અપ અવધિ: શેર વેચવા પરના પ્રતિબંધો સપ્લાય-ડિમાન્ડ ડાયનેમિક્સને પ્રભાવિત કરી શકે છે.